مقابله با مطالعات کارآزمایی بالینی نما

بنابه اظهارات معاون محترم تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در خصوص انجام مطالعات کارآزمایی بالینی نما، متأسفانه به دلایل مختلفی از جمله پرستیژ علمی بسیاری از مداخلات روزمره و یا مداخلاتی که منجر به ارتقای کیفیت خدمات و یا سرویس های ارائه شده در سیستم بهداشتی- درمانی می شوند و جزو وظایف بالقوه سیستم هستند (اگرچه ممکن است در شرایط فعلی به صورت روتین انجام نشوند) موضوع برپایی یک مطالعه کارآزمایی بالینی می شوند. اضافه کردن گروه کنترل یک مداخله برای ارتقای کیفیت را از نظر شکلی تبدیل به یک مطالعه کارآزمایی می کند اگر چه از نظر محتوایی هیچ مداخله ای با اثر بخشی اثبات نشده (یک سوال واقعی) وجود ندارد. این حرکت انحرافی و غیر اخلاقی سازمان یافته در تولید مطالعات کارآزمایی بالینی نما در طی سالیان اخیر در کشور در حال وارد آوردن خسارت سنگین به جایگاه بین المللی پژوهش مطالعات بالینی در کشور است.

ایشان برای احتراز از مطالعات کارآزمایی بالینی نما از محققین عزیز خواستند تا موارد و نکات زیر را مد نظر قرار دهند:

1. نیت

نیت باید یافتن پاسخ برای یک سؤال پاسخ داده نشده باشد. اگر مطالعه خود را با نیت هایی غیر از این شروع می کنید بدانید که ممکن است خود را گرفتار در تله مطالعات بیهوده و کارآزمایی بالینی نما ببینید.

2. مرور متون

اگر فرصتی برای مرور متون حوزه ای که در آن کار می کنید ندارید، ممکن است به انجام یک مطالعه کارآزمایی بالینی نما اقدام کنید. کسانی که اهل مرور متون هستند در روز ساعت ها وقت خود را صرف خواندن شواهد علمی می کنند، چون امروزه سرعت تولید شواهد جدید بسیار زیاد است.

3. تحقیق تکراری

چرخ را دوباره اختراع نکنید. مطالعات کارآزمایی بالینی معمولا در قید زمان و مکان نیستند. برای انجام مجدد یک کارآزمایی بالینی در یک شهر یا منطقه جغرافیایی دیگر، به صرف اینکه مطالعه در این منطقه انجام نشده قناعت نکنید. اگر مداخله ای در یک گروه از بیماری ها مؤثر است، لازم نیست کارآزمایی در تک تک بیماری هایی که در این گروه هستند تکرار شود.  باید برای توجیه تکرار آن شواهد داشته باشید.

4. ارتقای کیفیت خدمت

"ارتقای کیفیت خدمت در یک بخش، یک بیمارستان، یک مرکز بهداشتی درمانی" نمی تواند موضوع یک کارآزمایی بالینی باشد.

اودیت بالینی  ( clinical audit) کارآزمایی بالینی نیست. برای آن گروه کنترل نگیرید. تقریبا می توان به یقین گفت که در هیچ کجای جهان خدمتی وجود ندارد که قابلیت بهتر کردن نداشته باشد. دستورالعمل های بالینی و غیربالینی  )بهداشتی، آموزشی، مراقبتی و غیره( متعددی برای انجام استاندارد و بهینه هر خدمت توسط متولیان اجرایی سیستم های سلامت، سازمان ها و انجمن های علمی و مردم نهاد با استفاده از شواهد تولید شده و در اختیار عموم است. همواره می توان با رعایت بهتر استانداردها و دستورالعمل ها، کیفیت خدمات را ارتقا داد. ارزیابی نتایج و گزارش دادن آن در قالب یک مطالعه توصیفی اشکال ندارد اما اثبات مجدد لازم ندارد. لطفا گروه کنترل نگیرید.

5. مداخله مبهم

ابعاد مداخله شما باید مشخص باشد. اگر همکار شما نمی تواند مداخله مد نظر شما را عینا مثل شما انجام دهد احتمالا ابعاد مداخله شما هنوز روشن نیست. توصیف شما هم از مداخله باید روشن نوشته شده باشد. به خاطر داشته باشید، آنچه به دیگران منتقل می شود، آن چیزی است که شما نوشته اید. کلی گویی و عدم توصیف جزئیات مداخله یکی از نشانه های شایع مطالعات کارآزمایی بالینی نما است.

6. نبود پیامدهای سلامت

تنها مطالعات کارآزمایی نیاز به ثبت دارند که پیامدها )متغیرهای پاسخ) سلامت دارند. اگر متغیرهای پاسخ شما متغیرهای سلامت نیستند، مطالعه شما نیاز به ثبت ندارد. تعریف کارآزمایی هایی که نیاز به ثبت دارند را در صفحه www.who.int/ictrp در سایت سازمان جهانی بهداشت مشاهده بفرمایید.

7. ارزشیابی برنامه های بهداشتی

برنامه های بهداشتی در هر منطقه جغرافیایی که انجام می شوند نیاز به ارزشیابی دارند تا اطمینان حاصل کنیم که درست و کامل انجام می شوند و به اهداف مورد نظر خود می رسند. نتایج این ارزشیابی مخصوص به همان منطقه است. چاپ نتایج ارزشیابی در مجلات بهداشتی به موضوعات منطقه ای پسندیده و مرسوم است. وسوسه گرفتن گروه کنترل در هر منطقه به بهانه های مختلف و تبدیل شکل ظاهری آن به کارآزمایی، دامی در انتظار محققین است. از این دام احتراز کنید.